Anasazi: američka arheologija (deo 2.)
Autor: Jasna Vuković
Ako se setimo starih vesterna, u kojima se doterani hrabri šerifi bore sa revolverašima, desperadosima i kradljivcima stoke, prva asocijacija će svakako biti upečatljivo pustinjsko okruženje s crvenim krečnjačkim stenama, duboki kanjoni i specifični oblici reljefa – mese i bute, koje, nalik na neke veštačke tvorevine dominiraju pejzažem. U tim filmovima su se ponekad pojavljivali i Indijanci, kao opaki ratnici na konjima koji napadaju kočije u kojima se obično nalazi neka nevina devojka i njen neizbežni zaštitnik mrkog pogleda. Istina je da su takve scene plod potpune fikcije. Velika oblast danas poznata kao Region četiri ugla – mesto na kome se spajaju današnje četiri savezne države Arizona, Juta, Nju Meksiko i Kolorado, odnosno visoravan Kolorado u čijem se jugozapadnom uglu nalazi i Veliki kanjon reke Kolorado, bio je domovina starosedelaca koji su danas poznati kao Anasazi. To je takođe mesto na kome je rođena američka arheologija.
Anasaziji su u popularnoj kulturi i senzacionalistički nastrojenim medijima često prikazani kao zagonetan narod, čiji nastanak, a naročito nestanak ostaju obavijeni velom tajne. Nauci su danas oni prilično dobro poznati i dugo trajanje njihove kulture u velikoj je meri razrešeno. Termin pod kojim je ova kultura postala poznata, međutim, danas se smatra politički nekorektnim. „Anasazi“ na Navaho-jeziku najpribližnije znači „preci neprijatelja“. Suprotno opštem uverenju da prva neprijateljstva i konflikti nastaju s dolaskom Evropljana, i pre toga je bilo došljaka koji su ugrožavali starosedelačko stanovništvo. U XIV veku se na ovaj prostor doseljavaju južni Atapaski – Apači i Navaho, surovi nomadi. Današnje starosedelačko stanovništvo koje se naziva zajedničkim imenom Pueblo-narodi smatraju drevne Anasazije svojim precima i imajući u vidu još uvek živo sećanje na neprijateljstva iz prošlosti, njihovo određenje kao nečijih neprijatelja predstavlja duboku uvredu. Zato se u nauci danas za preevropske kulture u regionu Četiri ugla češće koristi drugačiji naziv – predačka Pueblo kultura. Ona nije bila jedinstvena na velikom prostoru između reka San Huan, Kolorado i Rio Grande i planinskog lanca Mogolon. Zato se deli na nekoliko različitih grana. Istočna grana danas se najčešće naziva Hisatsinom („naši preci“). Jedini Pueblo-narod koga potomcima Hisatsinom Anasazija jednako smatraju i nauka i oni sami su Hopiji. Zato je pitanje gde su i zašto Anasaziji nestali potpuno suvišno, jer Hopiji stalno ponavljaju: „Još uvek smo tu!“.
Početak kulture Anasazi seže do polovine drugog milenijuma pre nove ere. Njen nastanak vodi poreklo iz još ranijeg, tzv. arhajskog perioda. Obeležen je početkom proizvodnje hrane - onome što je generalno poznato kao neolit – mlađe kameno doba, odnosno najranijim zemljoradnicima koji su počeli da gaje kukuruz, a zatim i druge biljke. Severnoamerički starosedeoci, pa ni Anasaziji, nisu imali pripitomljene, domaće životinje, uz samo dva izuzetka. Gajili su ćurke, koje će ostati značajne u američkoj kulturi – današnji nacionalni praznik Thanksgiving slavi se uz pečenu ćurku, kao sećanje na legendarni događaj kada su starosedeoci engleske koloniste na istočnoj obali spasli gladi darujući im ove životinje. I Anasaziji su gajili ćurke, ali po svoj prilici one nisu uvek služile kao hrana. Zahvaljujući suvoj klimi, očuvani su mnogobrojni predmeti od propadljivih materijala (sandale, tekstil, korpe, kolevke za bebe), a pera ćurki su korišćena za izradu odeće i drugih potrepština. Druga životinja je, naravno, najbolji čovekov prijatelj. Još od najranijeg perioda, psi su bili stalni pratioci Anasazija i danas se zna da su s njima delili životni prostor. Zahvaljujući prirodno mumificiranim ostacima pasa, poznato je da su postojale čak i dve pasmine: crno-bela, veličine današnjih terijera, kratke dlake, uspravljenih ušiju i dugog repa. Druga je ličila na današnje kolije. Bili su dugodlaki, bele boje, sa uspravljenim ušima i dugim žbunastim repom. Po njihovim ostacima Alfed Kider je dao ime jednom značajnom pećinskom lokalitetu koji je iskopavao 1916. godine – White Dog Cave.
U svom drugom trajanju, predačka Pueblo kultura, koja do samog kraja neće poznavati metal, transformisaće se od skromnih pećinskih, zatim zemuničkih naselja, do većih zidanih naselja od kamenih blokova, ćerpiča ili drugih materijala, po kojima su Pueblo narodi dobili ime. Puebla su specifičan oblik arhitekture: u njima ne postoje odvojene kuće, već naselje raste doziđivanjem prostorija na već postojeće, najčešće bez vrata, već sa otvorom na krovu kroz koji se ulazilo. Prva, tzv. junit-puebla bila se osnove slova U – prostorije formirane oko dvorišta, otvorene prema kivi – podzemnoj ritualnoj prostoriji, koja, prema verovanjima, predstavlja mesto kroz koje su ljudi došli iz onog na ovaj svet. Vremenom će veća naselja nastajati spajanjem više ovakvih junit-puebla.
Erl Moris, jedan od najsigurnijih „kandidata“ za lik čuvenog Indijane Džonsa, jedan je od istraživača koji je istraživao mnogobrojne arheološke lokalitete koji se pripisuju Anasazijima, između ostalog i Kuću antilope (XI-XIII vek). Ona se nalazi u okviru Nacionalnog spomenika Kanjon de Šej, „kanjonu-kanjonu“ (Navaho reč „tsegi“ – „u kamenu“, „kanjon“, pozajmili su Španci, a zatim je u engleskom „pofrancužena“ da bi se dobio ovako čudan izgovor). Dobila je naziv po petroglifima antilope na litici kanjona, koji su novog datuma: naslikao ih je početkom XIX veka Navaho umetnik Malo Jagnje. Iako monumentalnog izgleda – pueblo se sastojao od 91 prostorije, od kojih su neke imale i po četiri sprata, nova istraživanja su pokazala da su njegovi stanovnici živeli veoma teškim životom i da su se često suočavali sa nedostatkom hrane. O tome svedoče analize ostataka biljaka, skeleta i koprolita (okamenjenih fekalija), koji pokazuju izuzetno monotonu ishranu, što je izazivalo ozbiljne zdravstvene probleme, pre svega anemiju, a po svoj prilici su patili i od parazita. Da je kukuruz imao važnu simboličku ulogu pokazuju nalazi tzv. svetih klipova kukuruza: klipova uvijenih u vreće od jelenske kože ušivene pamučnom niti i ukrašene tirkizom, perima are i hematitom.
Najpoznatija arheološka nalazišta Anasazija pripadaju kasnom periodu, od sredine XII do polovine XIV veka, kada nastaju raznovrsna velika naselja, koja se čak mogu smatrati i gradovima. Tada na nekim delovima velike teritorije koju su naseljavali Anasaziji počinje period „života na ivici“ – monumentalnih naselja podignutih u okomitim zidovima kanjona.
(nastaviće se)
https://www.youtube.com/watch?v=DKN70tgSfLk
https://www.nps.gov/cach/index.htm
https://www.nps.gov/nr/travel/cultural_diversity/canyon_de_chelly_national_monument.html
